Đào Hồng Cẩm- Nhà viết kịch tài danh
Đạo diễn – NSƯT
TRỊNH QUANG KHANH
Sau ngày toàn Quốc kháng chiến chống thực dân
Pháp và bè lũ tay sai
(19/12/1946) Cao Mạnh Tùng đang dạy học ở miền núi. Năm 1947 Cao Mạnh
Tùng 23 tuổi, quê xã Hải Phú, Huyện Hải Hậu, NĐ
trở thành “ Anh bộ đội cụ Hồ”.
Năm 1950 ông được chuyển lên công tác tại bộ phận
chuyên trách văn công của Sư đoàn 308; Tại
đây ông bắt đầu viết kịch bản sân khấu ( Đa phần là kịch ngắn) với bút danh Đào
Hồng Cẩm ( Tên ghép ba chị em gái của
CMT).
Nhiều người biết đến Đào Hồng Cẩm khi ông viết thành
công vở kịch nói một màn “ Nghị Hụt”(1956)
. Là kịch châm biếm, “ Nghị Hụt” có
cách bố cục éo le, hấp dẫn.
Những nhân vật chính diện như : Chị Hai, phóng viên...
và những nhân vật phản diện: Nguyễn văn Hàn, Trần văn Phú, Mười Sẹo… được xây dựng
khá sinh động.
“ Nghi Hụt” đả kích và bóc trần sự lừa lọc, dân chủ giả hiệu và sự
lật hất lẫn nhau của phe cánh Ngô Đình Diệm . Năm 1957 “ Nghị Hụt” được Nhà xuất bản Phổ thông ( Cục XB Bộ Văn Hóa) in
thành sách và Đoàn kịch nói Tổng cục Chính trị dàn dựng, biểu diễn tại Nhà hát
lớn Hà Nội chào mừng Đại hôi Văn nghệ toàn quốc .
Đầu năm 1960 của Thế kỷ XX Đào Hồng Cẩm cộng tác với Sỹ
Hanh cho ra kịch bản
“ Trước giờ chiến thắng” ( Kịch nói 4
màn). Đào Hồng Cẩm và Sỹ Hanh là hai tác giả mặc áo lính ngay từ những năm đầu
của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược; Hai ông đã cùng với bộ đội
ta chiến đấu ở nhiều chiến trường, nhất là mặt trận Điện Biên Phủ… Thực tiễn sống
động đã giúp hai ông lựa chọn sự kiện và xây dựng hình tượng nhân vật trong kịch
bản của mình. Chào mừng 15 năm thành lập
nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (1960) và Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ III,
Đoàn kịch nói Tổng cục Chính trị đã dàn dựng thành công kịch bản
“ Trước giờ chiến thắng” Vở diễn
phản ánh một góc nhỏ của chiến trường Điện Biên Phủ ở thời điểm gay go, quyết
liệt nhất , nẩy sinh hai luồng tư tưởng trong bộ đội ta : Tư tưởng tích cực,
tin tưởng tuyệt đối vào sự lãnh đạo của Đảng, quyết tâm tiêu diệt địch. Tư tưởng
hoang mang, dao động trước những kho khăn gian khổ, trước những hy sinh mất mát
! Hai luồng tư tưởng đã tạo nên những xung đột trong kịch bản “Trước giờ chiến thắng”.
Bằng những nhân vật sống động như Trung đoàn Trưởng
Nguyễn Đường, Chính ủy Trần Giang, Tiểu đoàn Trưởng phụ trách mũi chủ công Phạm
Xuân cùng các chiến sỹ Dũng, Phùng, An… Những hành động của họ đã toát lên tinh
thần chiến đấu dũng cảm của bộ đội ta, làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ
.
Thành công của “
Trước giờ chiến thắng” đã tiếp thêm sức mạnh cho ngòi bút sáng tạo của Đào
Hồng Cẩm. Năm 1961 ông bắt tay viết ngay kịch bản “ Chị Nhàn ” ( 4 hồi, 6 cảnh). Tác giả bộc bạch : “ Đối với tôi câu chuyện chiến đấu của chị
là một tấm gương chói lọi về những đức tính của một người dũng cảm, biết phấn đấu
hy sinh vì cách mạng. Những đức tính ấy không biểu hiện ở những hành động phi
thường, mà biểu hiện ngay trong cuộc sống hàng ngày đấu tranh gian khổ vì tình
cảm, kiên quyết đập tan âm mưu thâm độc của quân thù để bảo vệ cơ sở, bảo vệ đồng
bào, thức tỉnh những kẻ lầm đường quay về với Tổ quốc.
Những nghĩ
suy trên đây đã thôi thúc tôi viết vở kịch “ Chị Nhàn”.
Vở diễn “ Chị
Nhàn” của Đoàn Kịch nói Tổng cục Chính trị đã ra mắt khán giả Thủ đô vào tối
ngày 30-8-1961 chào mừng Quốc Khánh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa lần thứ XVI và mùa xuân năm 1962 tham dự Hội
diễn Sân khấu chuyên nghiệp chào mừng Đại hội Văn- Nghệ toàn Quốc lần thứ III.
Sau “ Bắc Sơn”
( 1946) của Nguyễn Huy Tưởng, người xem lại tìm thấy hình ảnh đẹp, đầy súc động
về người phụ nữ Việt Nam sẵn sàng hy sinh vì độc lập dân tộc : Nhân vật Vân
trong “ Nổi gió” và Chị Nhàn trong kịch
cùng tên của Đào Hồng Cẩm . Cho nên với kịch bản “ Chị Nhàn”, Đào Hồng Cẩm đã trở thành một tác giả tài danh của sân khấu chuyên nghiệp .
Sau “ Chi Nhàn”,
Đào Hồng Cẩm lần lượt cho ra đời những kịch bản nổi tiếng như: “ Nổi gió” (1964); “ Bước
theo anh” ( 1966); “ Trang sổ tay chiến sỹ” ( 1973); “Một người mẹ” (1975);
“ Đêm và
ngày” ( 1980)… Thể hiện sự chín muồi
và chắc tay trong lao động sáng tạo của kịch tác gia Đào Hồng Cẩm . Năm 1974
ông viết thành công vở kịch dài sáu cảnh “
Đại đội trưởng của tôi”; Có thể coi đây là đỉnh cao của kịch bản sân khấu
thời kỳ chống Mỹ, cứu nước. Bằng sự khái quát những sự kiện và những hình tượng
nhân vật điển hình, sinh động, tác giả đã khắc họa đậm nét những chân dung anh
hùng của quân đội ta, ngày đêm trụ vững trên chốt thép, đối mặt với cái chết,
nhưng từ cô y tá đến Đại đội Trưởng; Từ người chiến sỹ đến Sư đoàn Trưởng đều vững
vàng, không chút dao động .
Sau chiến thắng 30-4-1975, đất nước thống nhất, ngói
bút sáng tạo của Đào Hồng Cẩm vẫn hướng vào mảng đề tài : Chiến tranh bảo vệ Tổ
quốc và người lính cách mạng. Năm 1976 ông kết hợp cùng Xuân Đức cho ra đời kịch
bản “Tổ Quốc” ( 6 cảnh).
Ở tác phẩm này, người đọc kịch bản cũng như người xem
vở diễn đều nhận thấy nét mới trong sáng tạo của hai tác giả : Chất sử thi tư
liệu .
Không tự bằng lòng với những gì đã có, vào đầu những
năm 80 của thế kỷ XX Đào Hồng Cẩm đã hướng ngòi bút sáng tạo của mình vào việc
phản ánh số phận của những người ở hậu phương ; Tác phẩm “ Tiếng hát tuyệt vời” đi sâu phản ánh số phận một nữ dân quân anh dũng trong chiến
đấu, chuẩn bị được phong Anh hùng LLVT… Nhưng trong cuộc sống đời thường, người
nữ dân quân ấy đã mang thai với người yêu là chiến sỹ đặc công- Thành quả của
phút chia tay để người yêu ra trận- Người chiến sỹ đặc công hy sinh, không một
lần quay lại! Ở quê nhà đối với người nữ dân quân, từ thành tích chiến đấu xây dựng hậu phương đến danh hiệu Anh hùng Lực
lượng vũ trang đều bị phủi tuột ! Bị dư luân chê bai, người người ghẻ lạnh !
Đào Hồng Cẩm đã vượt lên chính mình trong sự sáng tạo,
phản ánh sâu đậm số phận của con người trong và sau chiến tranh…
Kịch bản và vở diễn “ Tiếng hát tuyệt vời” đã được trao giải thưởng “ Tác phẩm xuất sắc về đề tài quân đội giai đoạn 1984-1989” và Huy
chương Vàng tại Hội diễn Sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc năm 1985.
Vào cuối những năm 80 (thế kỷ XX) mang trong mình bệnh
trọng nhưng ông vẫn gắng viết kịch bản “
Vết thương trong trái tim người ” nhằm phơi bày sự thoái hóa, biến chất, sự
lọc lừa, phản bội trong tình đồng đội của một số kẻ; Chúng tác yêu, tác quái
trong cuộc sống hòa bình dưới các vỏ bọc mớí …
Rất tiếc là ông chưa kịp hoàn thành tác phẩm này ! Đào
Hồng Cẩm qua đời vào ngày 16-1-1990 tại Hà Nội, hưởng thọ 66 tuổi .
Sự trưởng thành và lớn mạnh của Nhà hát kịch quân đội
có công không nhỏ của Đại tá Trưởng đoàn, Kịch tác gia, Nghệ sỹ ưu tú Đào Hồng
Cẩm .
Ông vinh dự được Nhà nước trao tặng “ Giải thưởng Hồ
Chí Minh” về văn học-Nghệ thuật ngay từ đợt đầu ( 1996).